Dị ứng là một vấn đề sức khỏe khá phổ biến trong đời sống hiện nay. Không ít người đã từng trải qua cảm giác khó chịu như nổi mẫn ngứa, hắt hơi liên tục, sưng mí mắt, ho hoặc khó thở khi tiếp xúc với một loại thực phẩm, một số loại thuốc, hóa chất hay môi trường nào đó. Đó chính là những biểu hiện thường gặp của Bệnh dị ứng – tình trạng hệ miễn dịch của cơ thể tự phản ứng quá mức với những chất vốn dĩ vô hại với phần lớn người khác.
Điều đáng lưu ý là Bệnh dị ứng không chỉ dừng lại ở mức độ khó chịu hay phiền toái. Trong nhiều trường hợp, phản ứng dị ứng có thể diễn tiến nhanh chóng, trở nên nghiêm trọng và dẫn tới Sốc phản vệ – một cấp cứu y khoa có thể đe dọa đến tính mạng chỉ trong vài phút. Chính vì vậy, việc hiểu rõ mối liên kết giữa Bệnh dị ứng và Sốc phản vệ sẽ giúp chúng ta phòng ngừa kịp thời, bảo vệ an toàn bản thân và người xung quanh.
Dị ứng và cơ chế phản ứng của cơ thể
Khi gặp dị ứng, hệ miễn dịch nhận diện sai lầm một chất bình thường như thực phẩm (tôm, cua, đậu phộng, trứng,…), thuốc (kháng sinh, thuốc giảm đau…), nọc côn trùng hay phấn hoa thành “chất nguy hiểm”. Từ đó, cơ thể giải phóng hàng loạt hóa chất trung gian, đặc biệt là Histamine, gây ra các triệu chứng như nổi mề đay, ngứa ngáy, chảy nước mũi, khó thở hoặc gây đau bụng.
Phần lớn các phản ứng dị ứng chỉ ở mức nhẹ hoặc trung bình, có thể kiểm soát bằng thuốc kháng Histamine hoặc tránh tiếp xúc với các dị nguyên. Tuy nhiên, trong một số trường hợp hiếm gặp nhưng cực kỳ nguy hiểm, phản ứng dị ứng diễn tiến ồ ạt, lan rộng khắp cơ thể và gây ra Sốc phản vệ.
Sốc phản vệ – đỉnh điểm của phản ứng dị ứng
Sốc phản vệ là mức độ nặng nhất của Dị ứng, khi cơ thể phóng thích quá nhiều chất trung gian gây co thắt đường thở, tụt huyết áp, rối loại tuần hoàn và thậm chí ngừng tim. Người bệnh có thể bắt đầu với cảm giác ngứa, nổi mẩn, nhưng chỉ sau vài phút đã chuyển sang khó thở, chóng mặt, mất ý thức.
Điểm nguy hiểm của Sốc phản vệ là diễn tiến cực kỳ nhanh chóng. Tính mạng bệnh nhân có thể bị đe dọa trong vong 5 – 30 phút nếu không được cấp cứu kịp thời. Đây là lí do các bác sĩ luôn nhấn mạnh: bất kì ai có tiền sử dị ứng nặng đều cần đề phòng sốc phản vệ.
Nguyên nhân thường gặp
Mối liên kết giữa Bệnh dị ứng và Sốc phản vệ thể hiện rõ nhất ở các tác nhân gây ra. Các nguyên nhân:
- Thức ăn: tôm, cua, các, đậu phộng, trứng,…
- Thuốc: Kháng sinh nhóm Beta-lactam (như penicillin), thuốc giảm đau, thuốc gây mê,…
- Nọc côn trùng: ong, kiến lửa, ong vò vẽ,…
- Chất liệu khác: mủ cao su, một số hóa chất trong môi trường sống,…
Không phải ai dị ứng với những tác nhân này cũng đều rơi vào tình trạng Sốc phản vệ, nhưng bất cứ khi nào phản ứng thì sẽ diễn tiến rất nhanh và lan ra toàn thân, nguy cơ Sốc phản vệ luôn hiện hữu.
Dấu hiệu cảnh báo sớm
Để ngăn ngừa hậu quả nghiêm trọng, việc nhận biết sớm các dấu hiệu Sốc phản vệ là vô cùng quan trọng. Người bệnh có thể xuất hiện:
- Ngứa, nổi mẩn đỏ khắp cơ thể, sưng môi, sưng mí mắt.
- Ho, khó thở, khò khè, cảm giác bị nghẹn.
- Chóng mặt, tụt huyết áp, tim đập nhanh hoặc yếu.
- Buồn nôn, đau bụng, tiêu chảy.
- Cảm giác sợ hãi, hoảng loạn, như sắp bị ngất đi.
Khi có những biểu hiện trên, đặc biệt là khó thở và tụt huyết áp, cần nghĩ ngay đến Sốc phản vệ và xử trí khẩn cấp.
Xử trí khi gặp Sốc phản vệ
Trong tình huống khẩn cấp, mỗi phút giây trôi qua đều quý giá. Nguyên tắc xử trí bao gồm:
- Gọi cấp cứu ngay lập tức.
- Đặt người bệnh nằm ngửa, kê cao chân nhằm hỗ trợ tuần hoàn.
- Tiêm Adrenaline càng sớm càng tốt (nếu có sẵn bút tiêm tự động hoặc được nhân viên y tế hỗ trợ). Đây là thuốc duy nhất có khả năng đảo ngược nhanh chóng tình trạng Sốc phản vệ.
- Theo dõi hô hấp và tuần hoàn, hỗ trợ hô hấp nhân tạo nếu cần, cho đến khi nhân viên y tế đến nơi.
Điều quan trọng là sau khi tiêm Adrenaline và tình trạng ổn định, người bệnh vẫn phải đến bệnh viện để được theo dõi ít nhất 24 giờ, vì có nguy cơ phản ứng tái phát.
Phòng ngừa – Chìa khóa bảo vệ người dị ứng
Với những ai có tiền sử dị ứng, đặc biệt đã từng trải qua Sốc phản vệ, việc phòng ngừa là hết sức quan trọng:
- Khám chuyên khoa dị ứng để xác định chính xác tác nhân gây phản ứng.
- Tránh tuyệt đối những dị nguyên đã biết.
- Luôn mang theo Bút tiêm Adrenaline tự động nếu được Bác sĩ chỉ định.
- Thông báo tiền sử dị ứng cho Bác sĩ khi đi khám hoặc trước khi sử dụng thuốc.
- Hướng dẫn cho người thân, bạn bè các nhận biết và sơ cứu khi xảy ra phản ứng.
Kết luận
Dị ứng và Sốc phản vệ có mối liên kết chặt chẽ: Dị ứng là nền tảng, còn Sốc phản vệ là biến chứng nặng. Điều may mắn là nếu được phát hiện sớm và xử trí đúng cách, nhiều ca Sốc phản vệ có thể cứu sống và ngăn ngừa tái phát. Mỗi người cần trang bị kiến thức cơ bản, đặc biệt là những ai đã từng có phản ứng Dị ứng, để chủ động trong việc bảo vệ sức khỏe và sự an toàn của chính mình.
*(Bài viết mang tính chẩt tham khảo – Không thay thế cho chẩn đoán và điều trị Y khoa)
