Trong Thế giới hiện đại, khi con người di chuyển, giao tiếp và tiếp xúc ngày càng nhiều, mầm bệnh cũng vì thế mà dễ dàng lan rộng. Và “tấm lá chắn” hữu hiệu nhất được con người nghiên cứu từ khoa học, chính là Tiêm chủng và Miễn dịch cộng đồng.
Vì sao Tiêm chủng lại quan trọng?
Tiêm chủng là biện pháp phòng bệnh chủ động, giúp cơ thể tạo ra Hệ miễn dịch thích ứng mà không cần trải qua quá trình mắc bệnh. Khi được tiêm Vaccine, cơ thể sẽ “học cách nhận diện” mầm bệnh, từ đó sinh ra kháng thể.
Điều này đặc biệt quan trọng bởi nhiều bệnh truyền nhiễm nguy hiểm không có thuốc điều trị đặc hiệu, như sởi, bạch hầu, uốn ván, viêm gan B hay HPV,… Nhờ có chương trình tiêm chủng mở rộng, hàng triệu Trẻ em và Người lớn trên Toàn cầu đã được bảo vệ khỏi biến chứng nặng nề.
Theo Tổ chức Y tế Thế Giới (WHO), tiêm chủng giúp ngăn ngừa từ 4-5 triệu ca tử vong mỗi năm. Không chỉ giảm gánh nặng cho Hệ thống Y tế, tiêm chủng còn giúp tiết kiệm chi phí điều trị và mang lại lợi ích kinh tế cho toàn Xã hội.
Theo một cách hiểu khác, một mũi tiêm hôm nay có thể là sự bảo vệ cho sức khỏe trong tương lai.
Miễn dịch cộng đồng – Khi sức khỏe không chỉ là chuyện của mỗi cá nhân
“Miễn dịch cộng đồng” là khái niệm chỉ khi một tỷ lệ dân số được tiêm vaccine đầy đủ, mầm bệnh sẽ khó có khả năng lây lan trong cộng đồng. Nhờ đó, ngay cả những người chưa tiêm chủng – như trẻ sơ sinh, người già hoặc người có bệnh lý nền – cũng được bảo vệ gián tiếp.
Miễn dịch cộng đồng ngoài việc giúp ngăn chặn dịch bệnh bùng phát còn góp phần loại trừ một số bệnh truyền nhiễm. Như bệnh đậu mùa – từng cướp đi hàng triệu sinh mạng – đã được xóa bỏ nhờ việc tiêm chủng toàn cầu.
Tuy nhiên, điều kiện tiên quyết để có miễn dịch cộng đồng là tỷ lệ tiêm chủng cao và đồng đều.
Vì thế Miễn dịch cộng đồng không phải là trách nhiệm của mỗi Ngành Y tế, mà là sự đồng lòng của toàn Xã hội – từ mỗi gia đình, trường học, các cơ quan, doanh nghiệp,…
Lợi ích của việc tiêm chủng cho từng nhóm đối tượng
- Nhóm Trẻ em – Lá chắn miễn dịch cho một cơ thể khỏe mạnh
Những năm đầu đời, Hệ miễn dịch của trẻ còn non yếu và dễ bị tấn công bởi các mầm bệnh nguy hiểm. Tiêm chủng chính là “hàng rào” đầu tiên giúp trẻ phòng tránh những căn bệnh có thể để lại di chứng nặng nề như ho gà, sởi, bại liệt, viêm gan B,…
Một đứa trẻ được tiêm đủ và đúng lịch không chỉ khỏe mạnh hơn mà còn giúp bảo vệ môi trường học đường, tránh nguy cơ bùng phát dịch trong trường. Vì thế, việc tuân thủ lịch Tiêm chủng mở rộng Quốc gia là vô cùng quan trọng.
- Nhóm Người trưởng thành – Cũng cần được tiêm chủng
Nhiều người nghĩ rằng tiêm chủng chỉ dành cho trẻ nhỏ, nhưng thực tế, người lớn cũng cần được tiêm nhắc lại hoặc tiêm bổ sung. Theo khuyến cáo, người trưởng thành nên tiêm phòng uốn ván, cúm mùa, viêm gan B, HPV (Nam/Nữ giới từ 9-26 tuổi), và các vaccine khác tùy theo nghề nghiệp hoặc vùng sinh sống.
Đặc biệt, những ai làm việc trong môi trường Y tế, Du lịch, Giáo dục hoặc thường xuyên tiếp xúc với cộng đồng nên được kiểm tra định kỳ, nhằm giảm nguy cơ lây nhiễm chéo và bảo vệ bản thân.
- Nhóm Người cao tuổi và Người có bệnh nền – Bảo vệ cơ thể đang dần yếu đi
Khi tuổi tác tăng, khả năng đáp ứng miễn dịch của cơ thể sẽ giảm dần. Do đó, các bệnh như cúm, tim mạch, viêm phổi,… dễ gây biến chứng nặng. Tiêm chủng giúp người cao tuổi giảm tỷ lệ nhập viện và tử vong, đồng thời duy trì chất lượng cuộc sống.
Bên cạnh đó, người mắc bệnh mạn tính như tiểu đường, tim mạch, phổi tắc nghẽn,… cũng nên tham khảo Bác sĩ để được tiêm các loại vaccine phù hợp – đây là cách phòng bệnh chủ động và an toàn.
Những hiểu lầm thường gặp về Tiêm chủng
Dù vaccine đã cứu sống hàng triệu người mỗi năm, vẫn còn không ít hiểu lầm và lo ngại khiến một số người do dự khi tiêm. Cùng điểm qua những quan niệm sai lầm phổ biến:
- “Tôi khỏe mạnh, không cần tiêm vaccine”
Sức khỏe tốt không đồng nghĩa với miễn dịch vĩnh viễn. Nhiều bệnh truyền nhiễm có thể tấn công bất kỳ ai và miễn dịch tự nhiên sau khi mắc bệnh thường không bền vững bằng miễn dịch do vaccine tạo ra.
- “Vaccine có thể gây bệnh”
Vaccine được nghiên cứu kỹ lưỡng để kích hoạt hệ miễn dịch mà không gây bệnh thật sự. Một số loại vaccine sử dụng virus đã được làm suy yếu hoặc bất hoạt hoàn toàn, nên không thể gây bệnh cho người tiêm. Phản ứng sau tiêm như sốt nhẹ, sưng đỏ chỗ tiêm,… là dấu hiệu bình thường cho thấy cơ thể đang tạo kháng thể.
- “Tiêm vaccine nhiều có hại”
Các nghiên cứu Y học đã chứng minh việc tiêm nhiều loại vaccine khác nhau (Theo lịch tiêm được khuyến nghị) hoàn toàn an toàn và không gây “quá tải miễn dịch”. Hệ miễn dịch của con người có khả năng phản ứng với hàng nghìn kháng nguyên mỗi ngày – nên vài mũi tiêm là không đáng kể.
- “Đợi dịch bùng phát rồi tiêm”
Khi dịch bùng phát, virus thường lây lan rất nhanh. Việc tiêm vaccine lúc đó sẽ không kịp phát huy hiệu quả bảo vệ ngay, bởi cơ thể cần thời gian để tạo kháng thể. Phòng bệnh luôn hiệu quả hơn chữa bệnh – và tiêm chủng chính là cách phòng bệnh chủ động nhất.
Làm thế nào để tiêm chủng an toàn và hiệu quả?
Tiêm chủng là biện pháp phòng bệnh an toàn, nhưng để đạt hiệu quả tối đa thì cần chuẩn bị và theo dõi đúng cách.
- Trước khi tiêm chủng
- Tìm hiểu và nắm rõ lịch tiêm chủng phù hợp với độ tuổi, giới tính và tình trạng sức khỏe của bản thân.
- Thông báo cho Nhân viên Y tế nếu bạn có tiền sử bị dị ứng, đang dùng thuốc, đang mang thai, mắc bệnh mạn tính,…
- Đảm bảo cơ thể khỏe mạnh trước khi tiêm, tránh tiêm khi đang sốt, mệt mỏi,…
- Trong và Sau khi tiêm
- Ở lại Cơ sở Y tế ít nhất 30 phút sau khi tiêm để được theo dõi phản ứng sau tiêm.
- Sau khi về nhà, tiếp tục theo dõi trong 24-48 giờ. Một số phản ứng nhẹ như đau chỗ tiêm, sốt nhẹ, mệt mỏi là bình thường. Tuy nhiên, nếu có biểu hiện bất thường như khó thở, nổi mẩn toàn thân, sưng to chỗ tiêm hoặc sốt cao kéo dài – cần thăm khám ngay với Cơ sở Y tế gần nhất.
- Giữ lại sổ tiêm chủng hoặc giấy xác nhận tiêm, để theo dõi các mũi tiêm và các mũi tiêm nhắc lại sau này.
- Duy trì lịch tiêm nhắc định kỳ
Miễn dịch do vaccine tạo ra không phải lúc nào cũng kéo dài suốt đời. Một số loại vaccine (như uốn ván, cúm mùa, viêm gan B,…) cần tiêm nhắc lại sau một khoảng thời gian nhất định để duy trì hiệu quả bảo vệ.
Việc tiêm đúng – tiêm đủ – tiêm nhắc đúng lịch giúp cơ thể duy trì “hàng rào miễn dịch” vững chắc và giảm nguy cơ mắc bệnh.
Chủ động bảo vệ bản thân – Chung tay xây dựng Miễn dịch cộng đồng
Tiêm chủng là hành động trách nhiệm với cộng đồng. Mỗi mũi tiêm bạn thực hiện hôm nay là một viên gạch nhỏ góp phần xây dựng bức tường miễn dịch chung cho xã hội.
Khi bạn chủ động tiêm chủng, bạn không chỉ bảo vệ bản thân và gia đình, mà còn bảo vệ những người chưa được tiêm vaccine.
Vaccine là một trong những thành tựu Y học và sẽ chỉ phát huy hết giá trị khi mỗi người cùng chung tay duy trì tỷ lệ tiêm chủng cao, đúng lịch, đúng hướng dẫn.
Vì một tương lai khỏe mạnh, an toàn – Hãy chủ động tiêm chủng, bắt đầu ngay hôm nay.
*(Bài viết mang tính chất tham khảo – Không có giá trị Y khoa)*
