Tăng Động Giảm Chú Ý (ADHD) – Khi tâm trí luôn “chuyển kênh”

“ADHD không định nghĩa bạn là ai – Nó chỉ là một phần trong câu chuyện của bạn.”

ADHD là gì?

 Tăng động giảm chú ý – Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD), là một rối loạn phát triển thần kinh đặc trưng bởi khó duy trì sự tập trung, hoạt động quá mức và bốc đồng.

 Tình trạng này thường xuất hiện từ thời thơ ấu, nhưng nếu không được can thiệp kịp thời, có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành và làm ảnh hưởng đến học tập, công việc, các mối quan hệ cũng như sức khỏe về tinh thần.

Theo American Pyschiatric Association (APA,2013), ADHD ảnh hưởng khoảng 5-7% trẻ em và 2,5% người lớn trên toàn cầu.

Các triệu chứng đặc trưng

 Các triệu chứng của ADHD được chia thành ba nhóm chính. Một người có thể thuộc một hoặc kết hợp cả ba nhóm này:

1. Giảm chú ý (Inattention):
   • Khó tập trung vào một hoạt động trong thời gian dài.
   • Thường bỏ sót chi tiết hoặc mắc lỗi do mất tập trung.
   • Dễ bị phân tâm bởi tiếng động, hình ảnh hoặc suy nghĩ khác.
   • Hay quên đồ dùng, bỏ quên việc hoặc quên hẹn.
   • Khó hoàn thành công việc theo đúng kế hoạch
2. Tăng động (Hyperactivity):
   • Luôn cử động tay chân, xoay người khi ngồi.
   • Khó ngồi yên tại chỗ trong những tình huống thông thường.
   • Nói chuyện liên tục, khó kiểm soát.
   • Vận động quá mức trong môi trường hạn chế vận động.
3. Bốc đồng (Impulsivity):
   • Cắt ngang lời người khác hoặc xen vào cuộc trò chuyện.
   • Hành động mà chưa suy nghĩ.
   • Khó trong việc chờ đợi và dễ sốt ruột.

(Nguồn: Center for Disease Control and Prevention – CDC, 2023)

Nguyên nhân và Cơ chế

          Hiện nay vẫn chưa xác định được nguyên nhân chính xác, nhưng nhiều nghiên cứu cho thấy ADHD xuất phát từ sự kết hợp của di truyền, cấu trúc não và môi trường:

• Di truyền: Khoảng 75% trường hợp ADHD có yếu tố di truyền trong gia đình.
• Khác biệt não bộ: Hình ảnh MRI cho thấy sự khác biệt trong kích thước và hoạt động của các vùng não kiểm soát chú ý, lập kế hoạch và điều chỉnh hành vi.
• Yếu tố khác: Chấn thương não, phơi nhiễm chì

(Nguồn: National Institute of Mental Health – NIMH, 2022)

ADHD ảnh hưởng đến cuộc sống như thế nào?

          ADHD không chỉ là “khó tập trung” hay “nghịch ngợm”, mà còn tác động đến nhiều mặt:

• Học tập: Khó tiếp thu bài học, kết quả học tập thấp hơn khả năng thật.
• Công việc: Khó hoàn thành dự án, quản lý thời gian kém, dễ mất cơ hội nghề nghiệp.
• Quan hệ xã hội: Dễ gây hiểu lầm, xung đột.
• Sức khỏe tinh thần: Nguy cơ cao mắc bệnh về lo âu, trầm cảm.
• Tự ti cá nhân: Cảm giác thất bại hoặc cảm thấy “khác biệt” khi so với người khác.

Phương pháp chẩn đoán

          ADHD được chẩn đoán dựa trên Bộ tiêu chuẩn DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition) của APA, kết hợp:

• Phỏng vấn lâm sàng với người bệnh và người thân.
• Bảng câu hỏi đánh giá hành vi từ giáo viên hoặc người chăm sóc.
• Quan sát hành vi trong nhiều môi trường khác nhau (Nhà, Trường học, Nơi làm việc,…).

Lưu ý: ADHD khó có thể xác định chỉ qua xét nghiệm máu hay hình ảnh não, mà cần đánh giá tổng hợp.

Điều trị và Hỗ trợ ADHD

          ADHD không thể “chữa khỏi” hoàn toàn, nhưng có thể kiểm soát tốt với các phương pháp phù hợp:

1. Trị liệu hành vi
   • Trị liệu hành vi nhận thức (CBT – Cognitive Behavioral Therapy): Giúp điều chỉnh suy nghĩ, kiểm soát hành vi bốc đồng.
   • Huấn luyện kỹ năng xã hội: Học các giao tiếp, hợp tác và giải quyết xung đột.
2. Thuốc
   • Thuốc kích thích thần kinh trung ương: Methylphenidate, amphetamine.
   • Nhóm thuốc hỗ trợ điều trị không gây kích thích thần kinh: Atomoxetine, guanfacine.
3. Hỗ trợ từ môi trường
   • Gia đình: Lên lịch sinh hoạt rõ ràng, chia nhỏ từng nhiệm vụ.
   • Trường học: Điều chỉnh phương pháp giảng dạy, cho phép nghỉ ngắn giữa giờ.
   • Công việc: Sắp xếp không gian ít gây phân tâm, dùng công cụ quản lý thời gian.
4. Hỗ trợ từ môi trường
   • Gia đình: Lên lịch sinh hoạt rõ ràng, chia nhỏ từng nhiệm vụ.
   • Trường học: Điều chỉnh phương pháp giảng dạy, cho phép nghỉ ngắn giữa giờ.
   • Công việc: Sắp xếp không gian ít gây phân tâm, dùng công cụ quản lý thời gian.

     (Nguồn: Mayo Clinic, 2023; American Academy of Pediatrics, 2019)

     (Thông tin mang tính tham khảo, chỉ dùng khi có chỉ định của Bác sĩ, có sự theo dõi chặt chẽ)

Sống chung với ADHD

          Với sự can thiệp sớm, sự đồng hành của gia đình và cộng đồng, người mắc ADHD vẫn có thể học tập, làm việc và sống vui vẻ, hạnh phúc. Nhiều người trưởng thành với ADHD thậm chí còn phát huy khả năng sáng tạo, tư duy linh hoạt và giải quyết vấn đề theo cách độc đáo.

*(Bài viết chỉ mang tính chất tham khảo – Không thay thế cho việc chẩn đoán và Điều trị Y khoa)